Emmy Noether

Emmy Noether

Data i miejsce urodzenia	23 marca 1882 Erlangen
Data i miejsce śmierci	14 kwietnia 1935 Bryn Mawr
Zawód, zajęcie	matematyczka, fizyczka
Alma Mater	Uniwersytet w Erlangen
Rodzice	Max Noether

Amalie Emmy Noether (ur. 23 marca 1882 w Erlangen, zm. 14 kwietnia 1935 w Bryn Mawr w stanie Pensylwania) – niemiecka matematyczka i fizyczka, znana głównie dzięki osiągnięciom w teorii pierścieni i rozwinięciu nowej gałęzi matematyki – algebry abstrakcyjnej. Bywa opisywana jako „najważniejsza kobieta w historii matematyki”. Albert Einstein pisał o niej:

„Panna Noether stale służy mi radą przy opracowywaniu moich projektów i (...) to w istocie dzięki niej stałem się osobą kompetentną w tej dziedzinie”.

Życiorys

Emmy Noether urodziła się w 1882 roku w Erlangen w rodzinie żydowskiej. Jej ojciec, Max Noether, był znanym profesorem matematyki. Ponieważ w owym czasie większość ścieżek kariery akademickiej była dla kobiet zamknięta, studiowała oficjalnie pedagogikę. Na wykłady z matematyki mogła uczęszczać jedynie jako wolny słuchacz. Jej talent matematyczny został jednak dostrzeżony przez wykładowców, którzy znali i przyjaźnili się z jej ojcem. Dzięki temu ostatecznie została dopuszczona do egzaminów.

W 1907 roku doktoryzowała się na Uniwersytecie w Erlangen. Ze względu na płeć nie mogła występować w roli profesora. Mogła jedynie podjąć pracę jako pomoc wykładowcy, nie otrzymując wynagrodzenia. W roku 1915 skorzystała z zaproszenia od Feliksa Kleina, by przenieść się na wydział matematyki Uniwersytetu w Getyndze, gdzie działali ówcześni najwybitniejsi matematycy niemieccy. Wykładała jako asystentka Dawida Hilberta. Zarówno Hilbert, jak i Klein bezskutecznie zabiegali w Ministerstwie Edukacji o przyznanie jej tytułu profesora wraz z wynagrodzeniem, argumentując, że w przeciwnym razie Getynga straci wybitnego matematyka.

W 1918 roku udowodniła fundamentalne twierdzenie, tzw. twierdzenie Noether, które wiąże symetrie (niezmienniczości) praw fizyki z zasadami zachowania pewnych wielkości fizycznych. W latach 1922–1933 była profesorem Uniwersytetu w Getyndze, skąd została usunięta przez nazistów z powodu żydowskiego pochodzenia. Uczyła studentów nielegalnie, potajemnie przyjmując ich we własnym mieszkaniu. W październiku 1933 roku wyjechała do Stanów Zjednoczonych. Wykładała matematykę w Bryn Mawr College i pracowała naukowo w Institute for Advanced Study w Princeton.

Była pierwszą kobietą, która wygłosiła wykład plenarny na Międzynarodowym Kongresie Matematyków. Miało to miejsce w Zurychu w roku 1932.

W algebrze od jej nazwiska pochodzi nazwa pojęcia pierścienia noetherowskiego oraz nazwa twierdzenia Laskera–Noether.

Po jej niespodziewanej śmierci (zmarła w trakcie rekonwalescencji po operacji usunięcia nowotworu) Einstein napisał do „New York Timesa”:

„Panna Noether była najwybitniejszym kreatywnym geniuszem matematycznym, jaki pojawił się od czasu udostępnienia kobietom wyższej edukacji”.

Bibliografia

• Andrzej Kajetan Wróblewski. Czy ona jest kobietą?. „Wiedza i Życie”, s. 65, czerwiec 2009. Warszawa: Prószyński Media. ISSN 0137-8929. 
• Władysław Kopaliński, Encyklopedia „drugiej płci”, Oficyna Wydawnicza RYTM, Wydanie II, Warszawa 2001, ISBN 83-87893-96-X, s. 174.

Linki zewnętrzne

• John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Emmy Noether w MacTutor History of Mathematics archive (ang.) [dostęp 2021-10-25].